Σε φιλόξενο κλίμα με συνοδεία ζεστού καφέ, πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση του βιβλίου “Ψηλαφώντας τον Άνθρωπο του Μέλλοντος – Μια αναζήτηση ταυτότητας στην εποχή του Ψηφιακού Υπαρξισμού και της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης” της Σωτηρίας Ορφανίδου, από τις Εκδόσεις Διαδρομή, το Σάββατο 2 Μαρτίου 2024.
Οι παρευρισκόμενοι στον ζεστό χώρο του Bistrot 46 παρακολούθησαν με ενδιαφέρον τις εισηγήσεις της συγγραφέως και των καλεσμένων ομιλητών και ακολούθησε γόνιμος διάλογος με το κοινό με διατύπωση προβληματισμών και ανταλλαγή απόψεων.
Αρχικά η συγγραφέας Σωτηρία Ορφανίδου, αφού ευχαρίστησε όλους τους συντελεστές της έκδοσης, παρουσίασε συνοπτικά τη δομή του βιβλίου και το περιεχόμενο κάθε κεφαλαίου. Αναφέρθηκε, επίσης, στα κίνητρα που την οδήγησαν στη σχετική έρευνα και τελικά στη συγγραφή του βιβλίου.
Στη συνέχεια τον λόγο πήρε ο κ. Διονύσιος Σκλήρης, Δρ. Ελληνικών Σπουδών του Παν/μίου της Σορβόννης, ο οποίος ξεκίνησε την εισήγησή του λέγοντας ότι το βιβλίο θίγει ένα πολύ σημαντικό θέμα της εποχής μας και επισήμανε πως «η αρετή αυτού του βιβλίου είναι ότι ταυτοχρόνως αποτελεί έναν διεξοδικό οδηγό για τον άνθρωπο του παρόντος και του μέλλοντος, γιατί αναπτύσσει τις ανθρωπολογικές επιπτώσεις που έχει η 4η Βιομηχανική Επανάσταση, αλλά ταυτόχρονα κομίζει μια πρωτότυπη έννοια, μια έννοια “κλειδί”, που είναι αυτή του “ψηφιακού υπαρξισμού” όπως αναφέρεται και στον υπότιτλο του βιβλίου».
Ο ομιλητής συνέχισε λέγοντας: «Αυτή η έννοια μπορεί να εννοηθεί είτε περιγραφικά είτε και αξιακά. Περιγραφικά ο ψηφιακός υπαρξισμός σημαίνει ότι η συνεχής ψηφιακή διασύνδεση που έχουμε δημιουργεί νέες μορφές εξατομίκευσης και διυποκειμενικότητας. Αν η εξατομίκευση και η διυποκειμενικότητα είναι οι βασικές έννοιες του υπαρξισμού, θα πρέπει να δούμε τι καινούργιο κομίζει ο ψηφιακός υπαρξισμός. Θα μπορούσαμε να παραφράσουμε τον Καρτέσιο και να πούμε ότι σήμερα ισχύει το “είμαι συνδεδεμένος, άρα υπάρχω”».
Εμβαθύνοντας περαιτέρω την έννοια του ψηφιακού υπαρξισμού, ο κ. Σκλήρης παρατηρεί ότι «ο εαυτός που υπάρχει στο διαδίκτυο είναι αναστοχαστικά ένας “άλλος”, όπως έλεγε ο Πολ Ρικέρ, δηλαδή ο καθένας μας μπορεί να επιτελεί στο διαδίκτυο μια συνεχή αυτοσκηνοθεσία, μια περφόρμανς, κάτω από το διαρκές βλέμμα της διαδικτυακής κοινότητας».
Στα χρήσιμα στοιχεία του βιβλίου συμπεριέλαβε τη διάκριση ανάμεσα στον υπερανθρωπισμό και στον μετανθρωπισμό, όπου ο μεν πρώτος αφορά μια αναβάθμιση του εαυτού, ενώ ο δεύτερος θεωρεί την ανθρωπότητα οιωνεί αναλώσιμη, όπως συμβαίνει με τους κυβερνο-οργανισμούς.
Τέλος, επισήμανε την πολιτική διάσταση του ψηφιακού υπαρξισμού, που αφορά το πώς θα μπορούν να αποφευχθούν οι ολοκληρωτικοί πειρασμοί του πανοπτικού και της έλλειψης ιδιωτικότητας, που αποτελούν απειλή για τη δημοκρατία.
Ο κ. Σκλήρης δεν παρέλειψε να τονίσει την καλή πλευρά της σύγχρονης τεχνολογίας, που είναι η δυνατότητα για μια ψηφιακή δημοκρατική αγορά και κυρίως η προσφορά ενός δημόσιου χώρου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στον οποίο μπορεί να υπάρξει μια πρωτοφανής σε όγκο ανταλλαγή πληροφοριών και πρόσβαση σε εναλλακτική πληροφόρηση από αυτήν της εξουσίας.
Η δεύτερη καλεσμένη ομιλήτρια, κ. Φλώρα Βγόντζα-Καραβάνη, φιλόλογος-εκπαιδευτικός, ξεκίνησε την εισήγησή της επισημαίνοντας το ιδιαίτερα επίκαιρο θέμα του βιβλίου, σημειώνοντας πως τις ανθρωπολογικές αλλαγές έχουμε ήδη αρχίζει να τις βιώνουμε. Τη σημερινή συνθήκη η κ. Βγόντζα την παραλλήλισε με τη συνθήκη των «ελεύθερων πολιορκημένων» υπό την έννοια ότι είμαστε ελεύθεροι, αλλά περιτριγυρισμένοι από πειρασμούς του θελκτικού, σαγηνευτικού, ηδονικού κόσμου της ψηφιακής τεχνολογίας και της εικονικής πραγματικότητας. Ωστόσο, σύμφωνα με την κ. Βγόντζα, «δεν πρέπει να ξεχνάμε πως όλα αυτά είναι ύλη κι εμείς απέναντι σε αυτή την ύλη έχουμε να παρατάξουμε μια δυνατή ψυχή. Το πνεύμα, την ψυχή μας».
Η εισηγήτρια ασχολήθηκε με την έννοια του νταταϊσμού, που αναδεικνύεται στο βιβλίο, σύμφωνα με τον οποίο δεν αρκεί να είναι κάποιος συνδεδεμένος, αλλά θα πρέπει να αλληλεπιδρά διαρκώς στο διαδίκτυο και να «ανεβάζει» πληροφορίες και δεδομένα. Απέναντι στα κίνητρα που προβάλλονται από τους υπέρμαχους του νταταϊσμού με στόχο τη συνεχή αλληλεπίδραση, μεταξύ των οποίων είναι η υπόσχεση στον κάθε χρήστη πως ανήκει με αυτόν τον τρόπο σε κάτι πολύ μεγαλύτερο από τον εαυτό του, η ομιλήτρια είπε χαρακτηριστικά πως «εμείς έχουμε κάτι ακόμα μεγαλύτερο στο οποίο μπορούμε να ανήκουμε και αυτό είναι ο Θεός, είναι η δύναμη που κινεί τη Φύση».
Η κ. Βγόντζα ανέφερε σαφώς ότι ο άνθρωπος θα χρησιμοποιήσει στην καθημερινότητά του την τεχνολογία και την ύλη, θα διασκεδάσει, θα αξιοποιήσει ψηφιακές εφαρμογές και θα απολαύσει τα οφέλη της σύγχρονης τεχνολογίας, όμως με τη συνειδητοποίηση πως πρόκειται για ένα εργαλείο που η χρήση του χρειάζεται οριοθέτηση.
Ένα στοιχείο που η ομιλήτρια θεώρησε ανησυχητικό στη σημερινή εποχή είναι οι ψεύτικοι κόσμοι που δημιουργούνται με μεγάλη ευκολία (όπως οι περιπτώσεις των deepfakes). Επισήμανε πως μελλοντικά, όταν θα προχωρήσουμε πιο μακριά από τα σημερινά παιδικά στάδια της Τεχνητής Νοημοσύνης, ενδέχεται να μην έχουμε τη δυνατότητα να αναγνωρίζουμε τι είναι αληθινό και τι όχι από όσα θα παρουσιάζονται στο διαδίκτυο.
Μέσα από την εκπαιδευτική εμπειρία της, η κ. Βγόντζα επισήμανε ότι παρατηρεί στην πράξη το φαινόμενο της νομοφοβίας (no mobile phobia) στους νέους, καθώς και τον «φόβο της βαρεμάρας», που έχει ως αποτέλεσμα την έκθεση σε έναν καταιγισμό πληροφοριών μέσα από την οθόνη με ρυθμούς που τις καθιστά μη απορροφήσιμες. Παράλληλα, η υπερέκθεση στα ηλεκτρονικά μέσα έχει οδηγήσει σε «μια εποχή απάθειας απέναντι στο πάθος», όπως εύστοχα παρατήρησε. Το πάθος σταδιακά παίρνει άλλη μορφή και οι νέοι γίνονται πιο παθητικοί, ωστόσο, όπως τόνισε, «μέσα τους έχουν φωτιά, αρκεί να τους την ανάψει και να τους τη δείξει κάποιος».
Περιγράφοντας ένα σημαντικό μειονέκτημα της κατάχρησης των ψηφιακών μέσων, ανέφερε ότι μέσα από την πληθώρα διαδικτυακών πληροφοριών η γνώση χάνει την αξία της. Οι άνθρωποι προτιμούν να έχουν τις πληροφορίες και τις γνώσεις μέσα στο κινητό αντί στο μυαλό τους, διαμορφώνοντας έτσι ένα προφίλ ανθρώπου χωρίς μνήμη και κατακτημένη γνώση.
Επισημάνθηκε η αξία του λόγου έναντι της εικόνας, καθώς ο λόγος είναι σκέψη και ύπαρξη. Η ομιλήτρια κατέθεσε την άποψη ότι πρέπει να υπάρξει συνειδητοποίηση των όποιων κινδύνων από την κακή χρήση της τεχνολογίας, ενώ τόνισε ότι «η μάχη αυτή είναι μάχη με τον εαυτό μας και όχι με την τεχνολογία».
Η κ. Βγόντζα ολοκλήρωσε την εισήγησή της λέγοντας ότι σημασία έχει να μένουμε συνδεδεμένοι όχι μόνο με το διαδίκτυο, αλλά με τους ανθρώπους γύρω μας, τον Θεό, τον εαυτό μας και τον κόσμο, και στη φράση «μοιράζομαι δεδομένα, άρα υπάρχω» αντιπαρέταξε τη φράση «μοιράζομαι, άρα υπάρχω», επισημαίνοντας πως «το μόνο που μπορώ να μοιραστώ είναι το πιο δυνατό πράγμα στον κόσμο, και είναι η ψυχή μου».
ΒΙΝΤΕΟ της εκδήλωσης μπορείτε να δείτε εδώ https://youtu.be/P4Ft9A44bZE?feature=shared
